Karadeniz, doğal güzellikleriyle, kültürüyle bütün alanlarda sanatçılara ilham kaynağı olmuştur. Horon ve kemençe de sanatçıların eserlerinde yer bulan en önemli ögeler olarak öne çıkmıştır.           

Bir halk oyuncu olarak, horon, kemençe ve Karadeniz kültürü üzerine görsellerle karşılaştığım zaman ilgim gereği tüm detayları inceleme gayreti gösteriyorum. Heykeller, tabloları süsleyen resimler, karikatürler, siluetler… Ve ne yazık ki, bu incelemelerimde çoğu zaman gözümü tırmalayan detaylarla karşılaşıyorum.

Bu detayların sürekli tekrarlandığını fark edince, bu eserleri ortaya koyan kişilerin dikkatini çekmek, bundan sonra yapılacak olan eserlerde benzer hataların önüne geçmek, yani bir farkındalık oluşturmak ve kültürümüzün temsiline katkı sunmak adına bu çalışmalar hakkında eleştiriler yazmaya karar verdim.

İlk eleştiri yazıma başlamadan önce, bana bu köşeyi ayırarak, eleştiri yazılarımı sizlerle buluşturma fırsatını bana sunan, Karadeniz Manşet’in imtiyaz sahibi, kıymetli gazeteci Bülent Şirin’e teşekkür etmek istiyorum.

Bu yazıların üretici kişilerin dikkatini çekmesi ve faydalı olması dileğiyle.

1) Trabzon Meydan / Taksim Yokuşunun Başında Bulunan Kemençe Heykeli

Trabzon Meydan'da bulunan bu heykel, görsel olarak çok hoş gözükmekte. Etrafını saran çiçekler, yaslanmış olduğu kaya göze hoş gelen bir kompozisyon sergiliyor.

Genel hatlarıyla doğru bir izlenim veren kemençe heykelinde, kayda değer iki önemli hata var. Bunların dışındaki eksiklikler ise hoş görülebilir ufak detaylar.

Söz konusu hatalardan ilki kemençenin kulaklarının yanlış yerleştirilmiş olması. Kemençenin detaylarının bu kadar iyi işlenmiş olduğu bu eserde, bu detay nasıl gözden kaçtı şaşırdım doğrusu. Yakın detaydan daha iyi göreceğiniz üzere, kemençenin iki kulağı üstte, tek kulağı ise altta kalmış. Bunun tam tersi olması gerekiyordu. Yani tek kulak üstte, iki kulak altta olmalıydı.

Geçmişten günümüze kemençenin kulaklarının biri üstte, ikisinin altta bulunacak şekilde tasarlanarak gelmesi, fizik kuralları gereği olsa gerek. Ayrıca bu detay, sadece Karadeniz kemençesinde değil, klasik kemençede, Karadeniz kemençesine çok yakın olan, Tarsus ve Adana’nın kuzeyinde yaşayan Oğuzların bir kolu olan Farsak (Varsak) Türkmenlerinin kemençesinde de aynı şekilde.

İkinci temel hata ise, yayı bu şekilde kemençe ile muhafaza etmeye kalkarsanız, ya kemençenin kapağını kırarsınız, ya da kemençenin kravatı yerinden çıkar. Yani bu duruş teknik olarak tercih edilemez, burada bir mantık hatası var. Fakat muhtemelen yayı sabit tutabilmek adına böyle bir duruş tercih edilmiş.

Heykeli incelediğimde dikkatimi çeken, hoş görülebilir küçük detaylar ise şöyle:

Kravatın klavye kısmına ulaşmamış olması. Heykeldeki kravat duruşuna benzer üretilen kemençeler var, yok değil fakat genele baktığımızda kravat klavye kısmına kadar uzanıyor.

Kemençenin yayının tutma kısmında olan bağ eserde işlenmemiş. Bu detayın yokluğu eseri inceleyince boşluk hissi veriyor. Ayrıca yayın kılları ile ahşabı arasındaki mesafe normal ölçülerden daha açık olsa gerek.

Son olarak da kemençenin kulaklarının yuvası kapalı kalmış. Kemençenin tellerinin yerine yerleştirilmesi işleminde önemli işlev sahibi olan bu boşluk eserde yer bulmamış.

Genel olarak yazıda da belirttiğim gibi, çoğu detay söz konusu eserde işlenmiş ve görsel olarak yukarıda saydığım detaylar haricinde gerçek bir kemençe yansıtılmış. Bu tür eserlerin meydanlarımızda, şehirlerimizde, uygun sergileme alanlarında daha fazla yer bulmasını beklemekle beraber, emeği geçenlere teşekkürlerimi sunarım.

Horon, kemençe ve Karadeniz kültürünün işlendiği görsel eserlerde dikkatimi çeken eksiklikleri, eleştirilerimi paylaşmaya devam edeceğim. Umarım bu paylaşımlar, bu tür eserleri oluşturan sanatçılarımızın dikkatini çeker ve bundan sonra üretilecek olan kültür ögelerimize katkı sağlar.

Görüşmek üzere.